Naar seksen gescheiden

Er is de laatste tijd heel wat te doen omtrent genderneutrale toiletten. Dat lijkt misschien overgewaaid te zijn uit de Verenigde Staten. Maar zo simpel is het niet. Waar daar überhaupt het toiletbezoek van transgender personen door conservatieve krachten wordt aangevallen is het hier in Nederland toch echt een roep om toiletten waar de seksen niet meer gescheiden worden.

Dat de toiletten in Nederland gescheiden zijn voor mannen en vrouwen is niet alleen een etiquette-dingetje. Voor de meeste gebouwen is het wettelijk vastgelegd. Er is dus sprake van geïnstitutionaliseerde scheiding der seksen op toiletten.

Deze seksescheiding is er dus niet omdat de ene sekse viezer is dan de andere, meer stinkt, de handen niet wast, zich zo nodig moet kunnen optutten op toilet, beschermd moet worden, in bedwang moet worden gehouden of om trans personen na een transitie bevestiging van hun geslacht te bieden. Nee, die is er omdat we het in het arbeidsomstandighedenbesluit hebben vastgelegd.

Maar ooit was het conventioneel om tot deze scheiding der seksen over te gaan. Sindsdien heeft men zich niet meer nadrukkelijk afgevraagd of die scheiding nog wel nodig is. Tot nu dan. De gemeente Utrecht wil de toiletten in openbare gebouwen genderneutraal maken. De consequentie is helaas dat de gemeente Utrecht in overtreding van het arbeidsomstandighedenbesluit raakt wanneer de toiletten voor personeel niet naar sekse gescheiden zijn.

Hoewel het Bouwbesluit niet rept over aparte toiletten naar sekse, stelt het Arbeidsomstandighedenbesluit dat dit wel nodig is. Dat op zich is al een interessante constatering. Wettelijk mogen mannen en vrouwen toiletruimtes delen, behalve op het werk. Het Arbeidsomstandighedenbesluit luidt namelijk zo:

Artikel 3.24. Toiletten en wastafels

1.  In een bedrijf of inrichting zijn in de nabijheid van de ruimten waar de werknemers hun werkzaamheden verrichten een voldoende aantal toiletten aanwezig.
2. In of in de onmiddellijke nabijheid van de ruimten waarin de toiletten zich bevinden zijn voldoende wastafels.
3. De toiletten of het gebruik van de toiletten zijn naar seksen gescheiden.

Maar ben je dan bezoeker van een horecagelegenheid dan hoeft het niet, dan geldt artikel 7 van het Besluit eisen inrichtingen Drank- en Horecawet:

1. In de onmiddellijke nabijheid van een horecalokaliteit zijn, ten behoeve van de bezoekers, ten minste twee volledig van elkaar gescheiden toiletgelegenheden aanwezig.
2. Elke toiletgelegenheid bevat ten minste
   • een of meer behoorlijke en afsluitbare toiletruimten;
   • een of meer behoorlijke voorzieningen om de handen met stromend deugdelijk drinkwater te kunnen wassen.
3. De in de toiletruimten aanwezige toiletpotten en urinoirs zijn voorzien van een waterspoeling.

Personeel heeft volgens de huidige regels wel recht op naar sekse gescheiden toiletten. Dit onderscheid is ook op scholen terug te zien, scholieren hoeven eigenlijk ook niet naar sekse gescheiden te worden op de toiletten. Het schoolpersoneel dan weer wel. In de praktijk worden overal voor bezoeker en werknemer de toiletten gescheiden. Al zijn er her en der wel éénpersoons toiletruimtes waar geen sekseaanduiding op staat. Wanneer personeel daar gebruik van maakt zou je kunnen spreken van burgerlijke ongehoorzaamheid.

Maar wat drijft de wetgever om juist de werknemer hierin zogenaamd te beschermen? Met alle aandacht voor de toilettenstrijd in de Verenigde Staten hebben ze dat daar ook uitgeplozen. Wat blijkt, het mannelijk en machthebbende deel van de samenleving voelde zich ooit te ongemakkelijk bij werkende vrouwen.

TIME schrijft hierover: “Policies came about as a result of social anxieties about women’s places in the world.”

Die plaats was in die tijd, 18e en 19e eeuw, natuurlijk het huis. Mannen uit de onderklasse dachten hier indertijd vast anders over, aangezien het inkomen van de vrouw in de onderklasse ook nodig was om rond te komen. De geprivilegieerde mannelijke bovenklasse wist het natuurlijk beter: de vrouw hoort thuis en als die dan uit huis is hoort die in een huiselijke omgeving voor haar persoonlijke hygiëne te zorgen.

Tijden zijn veranderd, toiletten voor mannen en vrouwen zijn doorgaans net zo huiselijk of onhuiselijk, het is maar hoe je er tegenaan kijkt. De wetgeving is helaas nog wel op het achterhaalde gedachtegoed gestoeld. Alleen zijn we dat collectief vergeten. Het is tijd ons geheugen en daarmee onze normen op te frissen. Het tijdperk van de seksescheiding op toiletten kan morgen afgeschaft worden. De bestuurlijke wil is er blijkbaar in een stad als Utrecht. Maar de Tweede Kamer is nodig om er juridisch een eind aan te maken. Er hoeft maar één regel wetgeving geschrapt te worden, 12 woorden, niet meer niet minder.